TÜM DETAYLARIYLA BAŞAKŞEHİR OLASI DEPREM KAYIP TAHMİNLERİ KİTAPÇIĞI
BAŞAKŞEHİR
OLASI DEPREM KAYIP TAHMİNLERİ KİTAPÇIĞI
Deprem Risk Yönetimi ve Kentsel İyileştirme Daire Başkanlığı Deprem ve Zemin İnceleme Müdürlüğü
Boğaziçi Üniversitesi
Kandilli Rasathanesi ve Deprem Araştırma Enstitüsü Deprem Mühendisliği Ana Bilim Dalı
İSTANBUL İLİ
BAŞAKŞEHİR İLÇESİ
OLASI DEPREM KAYIP TAHMİNLERİ KİTAPÇIĞI
PROJE BİLGİLERİ
“İstanbul İli Başakşehir İlçesi Olası Deprem Kayıp Tahminleri Kitapçığı”, Başakşehir ilçesine ait deprem tehlike analizlerini, kentsel üstyapı ve altyapı unsurlarının kayıp tahminlerini sunmak amacıyla “İstanbul İli Olası Deprem Kayıp Tahminlerinin Güncellenmesi Projesi (2019)” verileri kullanılarak, 2020 yılında İstanbul Büyükşehir Belediyesi, Deprem Risk Yönetimi ve Kentsel İyileştirme Daire Başkanlığı, Deprem ve Zemin İnceleme Müdürlüğü tarafından (DEZİM) hazırlanmıştır.
Boğaziçi Üniversitesi
Kandilli Rasathanesi ve Deprem Araştırma Enstitüsü Deprem Mühendisliği Ana Bilim Dalı:
Dr. Öğr. Üyesi Karin ŞEŞETYAN Doç. Dr. Ufuk HANCILAR
Prof. Dr. Erdal ŞAFAK Prof. Dr. Eser ÇAKTI
İstanbul Büyükşehir Belediyesi
Deprem Risk Yönetimi ve Kentsel İyileştirme Daire Başkanlığı Deprem ve Zemin İnceleme Müdürlüğü:
Jeoloji Müh. Sema KARA Jeofizik Müh. Özge UZUNKOL Dr. Betül Ergün KONUKÇU İnş. Yük. Müh. Serdar GÜNAY
Jeof. Yük. Müh. Hakan MEHMETOĞLU (Md. Yrd.) Dr. Emin Yahya MENTEŞE (Md. Yrd.),
Jeofizik & Geoteknik Yük. Müh. Kemal DURAN (Müdür) Dr. Tayfun KAHRAMAN (Daire Başkanı)
Haziran 2020, İSTANBUL
Kıymetli Hemşehrilerim;
Dünyada deprem riski en yüksek kentlerin başında, hem nüfus ve yapı yoğunluğu hem de fay hatlarına yakınlığı nedeniyle maalesef İstanbul geliyor. Kadim kentimizde, değişmeyen öncelikte ve önemdeki birinci konu deprem riski ve beraberinde getireceği yıkımlardır. Bu nedenle, İstanbul’u daha yaşanabilir, daha dayanıklı, daha sürdürülebilir bir şehir yapabilmek için çalışmalarımıza hızlıca başladık.
Şeffaf ve katılımcı yönetim gereği İstanbul Deprem Seferberlik Planı’na uygun olarak; daha güvenli, afete dirençli bir İstanbul için yol haritası oluşturmaya başladık. Geçtiğimiz yılın sonunda, 174 kurum ve 1.200 akademisyen ile gerçekleştirdiğimiz “İstanbul Deprem Çalıştayı” sorun analizleri, çözümlemeler ve proje önerileri ile geçmiş tüm tecrübeleri de dikkate alarak; ortaya bir yol haritası çıkarmıştır. Keza bu çalıştay sonrası paydaşların ihtiyaçlarını dile getirebilecekleri ve süreç yönetimine aktif olarak katılabilecekleri siyaset üstü bir yapı olarak “İstanbul Deprem Platformu” kurulmuş ve ilk toplantısı, 65 kurumun katılımı ile 2020 yılının Şubat ayında yapmıştır. Bu sayede, tüm katılımcı kuruluşların deprem riskini azaltma adına katkıda bulunmaları, platforma katılan kuruluşlar ve temsilcileri ile sürdürülecek çalışmaların, şeffaf ve kesintisiz biçimde kamuoyunun bilgisine sunulması ve toplumun her katmanından gelecek bilgi ve önerilerin de göz önüne alınmasını sağlayacak bir iletişim düzeninin kurulması hedeflenmiştir.
Özellikle, 39 ilçe belediyemiz ile yapılacak iş birliği ve süreç yönetimine katılımın tarafımızca çok önemsenmesi, platformda ilçe belediyelerini çok önemli bir yere oturtmuştur. Bilimsel çalışmalar göstermektedir ki; yıkıcı bir deprem, er ya da geç meydana gelecek, gerçekleştiğinde ise afet boyutunda kayıplara neden olabilecektir. Dolayısıyla bu depreme sadece İBB olarak değil, siyaset üstü bir yaklaşım ile merkezi idare, İstanbul Valiliği, ilçe belediyeleri, STK’lar, üniversiteler gibi bütün paydaşlar ile beraber hazırlanmalıyız. İstanbulluların geleceğe daha güvenle bakabilmesi için olmazsa olmaz koşul, bu birlikteliktir. Depreme hazırlanabilmenin temelinde ise depremin yaratacağı riskin anlaşılması ve azaltılması adına yapılabilecekler yatmaktadır. Bu doğrultuda, İstanbul’un deprem nedeni ile karşı karşıya kalacağı riskin anlaşılabilmesi için; üniversiteler, uzmanlar ve profesyonel bir ekip ile aklın ve bilimin rehberliğinde İBB olarak çalışmalarımızı sürdürmekteyiz.
39 ilçemiz için ayrı ayrı analizler ve haritalamalar yaparak üretmiş olduğumuz “Olası Deprem Kayıp Tahminleri İlçe Kitapçıkları” ile İstanbul genelinde etkili olabilecek yıkıcı bir depremin, ilçelerimizde neden olabileceği hasarların ve kayıpların boyutlarını ortaya koymaktadır. İBB ve Boğaziçi Üniversitesi Kandilli Rasathanesi Deprem Araştırma Enstitüsü ile iş birliği ile yapılmış olan “İstanbul İli Olası Deprem Kayıp Tahminlerinin Güncellenmesi Projesi (2019)”nden faydalanılarak üretilen bu kitapçıklarda, olası bir depremde ilçe ve mahallelerimizdeki bina hasarları, olası can kaybı ve yaralanmalar, altyapı hasarları ve geçici barınma ihtiyacı gibi bileşenler analiz edilerek rapor haline getirilmiştir.
İBB Başkanı olarak, ilk günden itibaren ilan ettiğimiz demokratik, katılımcı ve şeffaf bir yönetim anlayışı yaklaşımı gereği kamuoyu ile paylaştığımız “İstanbul’u beraber yönetelim” prensibimize uygun bir seferberlik ruhu ve el birliğiyle yürüteceğimiz tüm bu çalışmalar sayesinde, İstanbul’un depreme daha dayanıklı bir kent olmasını ve biz İstanbulluların da geleceğe daha güvenle bakmasını mümkün kılacağımıza inancım tamdır.
Saygılarımla,
Ekrem İMAMOĞLU
İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanı
İSTANBUL İLİ OLASI DEPREM KAYIP TAHMİNLERİ İLÇE KİTAPÇIKLARI HAKKINDA
“İstanbul İli Olası Deprem Kayıp Tahminleri İlçe Kitapçıkları”, ilçelere ait deprem tehlike analizlerini, kentsel üstyapı ve altyapı unsurlarının risk analizlerini sunmak amacıyla, İstanbul Büyükşehir Belediyesi, Deprem ve Zemin İnceleme Müdürlüğü (DEZİM) ile Boğaziçi Üniversitesi, Kandilli Rasathanesi ve Deprem Araştırma Enstitüsü (KRDAE), Deprem Mühendisliği Ana Bilim Dalı iş birliği ile hazırlanan “İstanbul İli Olası Deprem Kayıp Tahminlerinin Güncellenmesi Projesi” (İBB-KRDAE, 2019) verileri ve sonuçları kullanılarak, 2020 yılında hazırlanmıştır.
“İstanbul İli Olası Deprem Kayıp Tahminlerinin Güncellenmesi Projesi (2019)” kapsamında, İstanbul bina envanterinin deprem risk analizlerini gerçekleştirmek üzere sınıflandırılmasında üç parametre dikkate alınmıştır (dini, tarihi, akaryakıt istasyonu vb. gibi özellikli bina türü yapılar hariç olmak üzere):
• Taşıyıcı sistem tipi: Betonarme çerçeve; Betonarme perde duvar; Yığma; Prefabrik; Ahşap ve Çelik
• Bina yüksekliği: Yüksek olmayan binalar (1 ila 4 katlı); Orta yükseklikteki binalar (5 ila 8 katlı); Yüksek binalar (9 ila 19 katlı) ve Çok yüksek binalar (20 ve daha çok katlı),
• İnşa yılı: 1979 öncesi (depreme dayanıklı tasarlanmadığı varsayılan binalar); 1980-2000 bandı (1975 yönetmeliğine göre tasarlandığı varsayılan binalar); 2000 yılı ve sonrası (1998 yönetmeliğine göre tasarlandığı varsayılan binalar).
Bu sınıflandırma sistemine göre, İstanbul bina envanteri 38 hakim bina sınıfı altında gruplandırılarak derlenmiştir. Envanterdeki yaklaşık 1,2 milyon binanın bina sınıflarına dağılımı 0,005°’lik (yaklaşık 400m x 600m büyüklüğünde) düzenli hücre sistemine yazdırılarak risk analizleri gerçekleştirilmiştir. Risk analizleri sonucunda elde edilen hasar tahminleri, belli bir deprem yer hareketi dağılımı altında, her hücrede, her bir bina sınıfı için, o sınıftaki binaların belli bir hasar seviyesinde (örneğin ağır hasarlı) olma ihtimalini belirtir. Bu tahminler, yukarıda belirtilen genelleştirilmiş bina sınıfları için (2000 yılı sonrasında inşa edilmiş orta yükseklikteki betonarme binalar, 1980 öncesi inşa edilmiş az katlı yığma binalar gibi), binaların benzer yapısal özellikler taşıdığı kabulüne dayanan olasılıksal dağılım fonksiyonları (kırılganlık/hasargörebilirlik fonksiyonları) vasıtasıyla yapılmaktadır.
Bu çalışmada, “İstanbul İli Olası Deprem Kayıp Tahminlerinin Güncellenmesi Projesi (2019)” kapsamında Mw 7,5 büyüklüğündeki deprem senaryosu için elde edilen deprem kayıp tahminleri ilçeler için özelleştirilmiş, her ilçe için üstyapı ve altyapı hasarları, can kaybı ve yaralı sayısı tahminleri, yol kapanma analizleri ve geçici barınma ihtiyaçları hesaplanmış ve ilgili haritalar üretilmiştir. Ancak, kent geneli için gerçekleştirilen hücre bazlı risk analiz sonuçlarının ilçeler ve mahalleler özelinde derlenmesi işlemi, özellikle küçük veya bina sayısının az olduğu mahallelerde elde edilen can kaybı ve yaralı sayısı ile hasarlı bina sayısı tahminlerindeki
İSTANBUL İLİ BAŞAKŞEHİR İLÇESİ
OLASI DEPREM KAYIP TAHMİNLERİ KİTAPÇIĞI
İÇİNDEKİLER
1. GİRİŞ 16
2. AMAÇ VE KAPSAM 17
3. İLÇE BİLGİLERİ 18
3.1. İlçe Bina Bilgileri 19
3.2. İlçe Altyapı Bilgileri 26
3.3. İlçe Nüfus Bilgileri 30
4. DEPREM YER HAREKETİ 32
4.1. Yerel Zemin Koşulları 32
4.2. Deprem Yer Hareketinin Elde Edilmesi 34
5. HASAR GÖREBİLİRLİK ANALİZLERİ 41
5.1. Bina Hasarı ve Can Kaybı Analizleri 41
5.2. Altyapı Sistemleri Hasar Analizleri 53
5.3. Yol Kapanma Analizleri 57
5.4. Geçici Barınma Alanı İhtiyaç Analizi 59
6. SONUÇLAR VE DEĞERLENDİRME 61
7. KAYNAKÇA 64
ŞEKİL LİSTESİ
Şekil 3-1: İlçe ve Mahalleler 18
Şekil 3-2: Yapım Yılına Göre Bina Dağılımları 19
Şekil 3-3: Kat Sayısına Göre Bina Dağılımları 20
Şekil 3-4: Yapım Türlerine Göre Bina Dağılımları 21
Şekil 3-5: Bina Dağılımları 22
Şekil 3-6: Kat Sayısına Göre Bina Dağılımları 23
Şekil 3-7: Yapım Türlerine Göre Bina Dağılımları 24
Şekil 3-8: Yapım Yılına Göre Bina Dağılımları 25
Şekil 3-9: İGDAŞ Doğal Gaz Boru Hattı Dağılımları 27
Şekil 3-10: İSKİ İçme Suyu Boru Hattı Dağılımları 28
Şekil 3-11: İSKİ Atık Su Boru Hattı Dağılımları 29
Şekil 3-12: Gece Nüfus Yoğunluğu Dağılımı 31
Şekil 4-1: Vs30 Dağılımı 33
Şekil 4-2: Marmara Bölgesi Diri Fay Verisi 35
Şekil 4-3: Ana Marmara Fayı’nın Yakın Geçmişte Kırılmamış Olan Segmentlerinde Meydana Gelebilecek Mw 7.5 Büyüklüğündeki Senaryo Depremi 36
Şekil 4-4: Senaryo Depremi İçin Elde Edilen Zemin Bağımlı Medyan En Büyük Yer
İvmesi (PGA) Dağılımı 37
Şekil 4-5: Senaryo Depremi İçin Elde Edilen Zemin Bağımlı Medyan En Büyük
Yer Hızı (PGV) Dağılımı 38
Şekil 4-6: Senaryo Depremi İçin Elde Edilen Zemin Bağımlı T=0.2 s İçin Spektral
İvme Dağılımı 39
Şekil 4-7: Senaryo Depremi İçin Elde Edilen Zemin Bağımlı T=1.0 s İçin Spektral
İvme Dağılımı 40
Şekil 5-1: ELER Deprem Hasar ve Kayıp Tahmin Yöntemi Şematik Gösterimi 41
Şekil 5-2: Mw=7.5 Senaryo Depremi İçin Tahmini Çok Ağır Hasarlı Bina Sayısı
Dağılım Haritası 43
Şekil 5-3: Mw=7.5 Senaryo Depremi İçin Tahmini Ağır Hasarlı Bina Sayısı
Dağılım Haritası 44
Şekil 5-4: Mw=7.5 Senaryo Depremi İçin Tahmini Orta Hasarlı Bina Sayısı
Dağılım Haritası 45
Şekil 5-5: Mw=7.5 Senaryo Depremi İçin Tahmini Hafif Hasarlı Bina Sayısı
Dağılım Haritası 46
Şekil 5-6: Mw=7.5 Gece Senaryosu Depremi İçin Tahmini Hafif Yaralı Sayısı
Dağılım Haritası 49
Şekil 5-7: Mw=7.5 Gece Senaryosu Depremi İçin Tahmini Hastanede Tedavi
Görmesi Gereken Yaralı Sayısı Dağılım Haritası 50
Şekil 5-8: Mw=7.5 Gece Senaryosu Depremi İçin Tahmini Ağır Yaralı Sayısı
Dağılım Haritası 51
Şekil 5-9: Mw=7.5 Gece Senaryosu Depremi İçin Tahmini Can Kaybı Sayısı
Dağılım Haritası 52
Şekil 5-10: Mw=7.5 Senaryo Depremi İçin Doğal Gaz Şebekesi Boru Hatları
Tahmini Onarım İhtiyacı Dağılım Haritası 54
Şekil 5-11: Mw=7.5 Senaryo Depremi İçin İSKİ Atık Su Boru Hatları Tahmini
Onarım İhtiyacı Dağılım Haritası 55
Şekil 5-12: Mw=7.5 Senaryo Depremi İçin İSKİ İçme Suyu Boru Hatları Tahmini
Onarım İhtiyacı Dağılım Haritası 56
Şekil 5-13: Mw=7.5 Senaryo Depremi İçin Yol Kapanma Dağılım Haritası 58
Şekil 5-14: Mw=7.5 Senaryo Depremi İçin Geçici Barınma İhtiyacı Dağılım Haritası 60
TABLO LİSTESİ
Tablo 3-1: Altyapı Envanteri 26
Tablo 5-1: Mw=7.5 Senaryo Depremi İçin Mahalle Bazlı Bina Hasar Tahminleri 42
Tablo 5-2: Mw=7.5 Senaryo Depremi İçin Mahalle Bazlı Can Kaybı-Yaralanma
Tahminleri 48
Tablo 5-3: Mw=7.5 Senaryo Depremi İçin Mahalle Bazlı Altyapı Hasarı Tahminleri 53
Tablo 5-4: Mw=7.5 Senaryo Depremi İçin Geçici Barınma İhtiyacı Mahalle Bazlı
Değerleri 59
KISALTMA LİSTESİ
BÜ: Boğaziçi Üniversitesi
BÜ-ARC, 2003: Boğaziçi Üniversitesi-Amerikan Kızılaç Teşkilatları tarafından 2003 yılında tamamlanan İstanbul Metropolitan Alanının Deprem Risk Analizleri çalışması
BÜ-Munich RE, 2002: Boğaziçi Üniversitesi ve Münih Reasürans Şirketi iş birliği ile 2002’de gerçekleştirilen İstanbul’daki sanayi tesislerinin deprem riski değerlendirilmiş, olası İstanbul depremi altında sanayide meydana gelebilecek kayıplar çalışması
CBS: Coğrafi Bilgi Sistemleri
DEZİM: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Deprem ve Zemin İnceleme Müdürlüğü
ELER: Earthquake Loss Estimation Routine (Erdik ve diğ. 2010; Hancılar ve diğ. 2010) yazılımı
ELER-Lifelines: Earthquake Loss Estimation Routine for Lifeline Systems (Hancılar ve diğ. 2018) yazılımı
HAZUS-MH MR4(2003): Multi-hazard Loss Estimation Methodology Earthquake Model yazılımı
İBB: İstanbul Büyükşehir Belediyesi
İBB-JICA,2002: İstanbul Büyükşehir Belediyesi-Japon Uluslararası İş Birliği Ajansı tarafından 2002 yılında yapılan İstanbul’u etkilemesi muhtemel bir depremde bina ve altyapı unsurlarının hasar görebilirliği çalışması
İGDAŞ: İstanbul Gaz Dağıtım Sanayi ve Ticaret Anonim Şirketi
İSKİ: İstanbul Su ve Kanalizasyon İdaresi
KRDAE: Kandilli Rasathanesi Deprem Araştırma Enstitüsü
PGA: En Büyük Yer İvmesi
PGV: En Büyük Yer Hızı
TÜİK: Türkiye İstatistik Kurumu
1. GİRİŞ
“İstanbul İli Başakşehir İlçesi Olası Deprem Kayıp Tahminleri Kitapçığı”, Başakşehir ilçesine ait deprem tehlike analizlerini, kentsel üstyapı ve altyapı unsurlarının risk analizlerini sunmak amacıyla “İstanbul İli Olası Deprem Kayıp Tahminlerinin Güncellenmesi Projesi (2019)” verileri kullanılarak, 2020 yılında İstanbul Büyükşehir Belediyesi, Deprem Risk Yönetimi ve Kentsel İyileştirme Daire Başkanlığı, Deprem ve Zemin İnceleme Müdürlüğü tarafından (DEZİM) hazırlanmıştır.
1999 Kocaeli ve Düzce depremleri, sebep oldukları fiziksel yıkımın, can kaybının ve sosyo- ekonomik kayıpların devasa boyutları nedeniyle, ülkemizde benzer kentleşme süreçlerine maruz, ekonomik ve endüstriyel faaliyetlerin yoğunlaştığı diğer il ve bölgelerde deprem riskinin belirlenmesi ve her türlü kentsel planlama çalışmasında deprem riskinin gözetilmesi gereğini ortaya koymuştur. Özellikle İstanbul, karşı karşıya olduğu deprem tehlikesi, barındırdığı nüfusun boyutu, kentin bina stoğunun özellikleri, bölgesel ve ulusal ekonomi için önemi nedeniyle deprem riskinin hızla tespit edilmesi gereken en öncelikli kentlerden biri olarak belirlenmiştir.
Bu doğrultuda, 2001-2002 yıllarında İstanbul Büyükşehir Belediyesi-Japon Uluslararası İş Birliği Ajansı tarafından yapılan çalışma kapsamında, İstanbul’u etkilemesi muhtemel bir depremde bina ve altyapı unsurlarının hasar görebilirliği mahalle bazında incelenmiştir (İBB- JICA, 2002). Boğaziçi Üniversitesi ve Münih Reasürans Şirketi iş birliği ile gerçekleştirilen bir diğer çalışmada İstanbul’daki sanayi tesislerinin deprem riski değerlendirilmiş, olası İstanbul depremi altında sanayide meydana gelebilecek kayıplar incelenmiştir. (BÜ-Munich RE, 2002). Amerikan Kızılhaç Teşkilatı’nın desteği ile Boğaziçi Üniversitesi tarafından gerçekleştirilen ve 2003 yılımda tanımlanan çalışmada ise İstanbul Metropolitan Alanının Deprem Risk Analizleri yapılmıştır (BÜ-ARC, 2003). İstanbul’un kentsel ölçekte deprem kayıplarının tahmini ile ilgili 2009 yılında DEZİM ve Boğaziçi Üniversitesi, Kandilli Rasathanesi ve Deprem Araştırma Enstitüsü, Deprem Mühendisliği Ana Bilim Dalı tarafından “İstanbul Olası Deprem Kayıp Tahminleri” çalışması gerçekleştirilmiştir (İBB, 2009).
Son olarak, İstanbul’un güncel nüfus, bina ve altyapı envanterleri kullanılarak, en son deprem tehlikesi bilgi ve modelleri ışığında, kentin olası deprem hasar ve kayıp tahminlerinin yenilenmesi amacıyla “İstanbul İli Olası Deprem Kayıp Tahminlerinin Güncellenmesi Projesi”, DEZİM ve Boğaziçi Üniversitesi Rektörlüğü arasında yapılan sözleşme kapsamında Boğaziçi Üniversitesi, Kandilli Rasathanesi ve Deprem Araştırma Enstitüsü, Deprem Mühendisliği Ana Bilim Dalı tarafından gerçekleştirilmiştir (İBB, 2019).
2. AMAÇ VE KAPSAM
1999 Kocaeli ve Düzce depremlerinin 21. yılında; güncel deprem tehlikesi bilgi ve modelleri ışığında, mevcut üstyapı ve altyapı envanter bilgileri kullanılarak gerçekleştirilen risk analizlerinin, her türlü kentsel fonksiyona ilişkin planlama çalışmasında, afet müdahale planlarında, depreme karşı yapısal iyileştirme ve kentsel dönüşüm çerçevesinde öncelikli bölgelerin saptanması çalışmalarında göz önüne alınması ve kullanılması; İstanbul’un depremlere karşı daha dayanıklı olmasında büyük önem taşımaktadır.
Bu doğrultuda, DEZİM tarafından İstanbul’un tüm ilçeleri için, İstanbul İli Olası Deprem Kayıp Tahminlerinin Güncellenmesi Projesi (2019) çıktıları özelleştirilmiş ve ilçelere özel olarak derlenerek, haritalar üretilmiştir.
Kentsel deprem tehlike ve risk analizleri, deterministik ve olasılıksal yaklaşımlarla gerçekleştirilmiş deprem tehlikesi karşısında, İstanbul’da oluşması muhtemel bina hasarı, can kaybı, yaralı sayısı ve altyapı hasarları tahminlerini kapsamaktadır. İstanbul İli Olası Deprem Kayıp Tahminlerinin Güncellenmesi Projesi (2019) kapsamındaki analizlerin yapılabilmesi için, İBB Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) Müdürlüğü tarafından sağlanan kurumsal CBS altyapısında yer alan güncel veriler kullanılmıştır. Bu verilere ek olarak, DEZİM tarafından revize edilen bina envanter verisi temel altlık olarak kullanılmıştır.
Bu kapsamda “İstanbul İli Başakşehir İlçesi Olası Deprem Kayıp Tahminleri Kitapçığı”, Başakşehir ilçesine ait deprem tehlike analizlerini, kentsel üstyapı ve altyapı unsurlarının risk analizlerini sunmak amacıyla Başakşehir ilçesine öznel analizler ve haritalamalar yapılarak hazırlanmıştır. Çalışmada deterministik yaklaşım baz alınmış ve Mw= 7.5 büyüklüğündeki deprem senaryosu kullanılarak sonuçlar oluşturulmuştur.
Başakşehir ilçesine ait genel bilgiler ile bina, altyapı ve nüfus bilgileri Bölüm 3’te verilmiştir. Bu kitapçıkta, Başakşehir ilçesi için üretilen analizlerde senaryo depremleri neticesinde hesaplanan kuvvetli yer hareketi parametreleri (en büyük yer ivmesi, en büyük yer hızı ve spektral ivmeler) baz alınmış olup, bunların coğrafi dağılımları Bölüm 4’te sunulmuştur. Deprem tehlikesi kaynaklı kentsel risklerin analiz yöntemi ve hesaplanan olası hasarlı bina sayısı, bina hasarlarından kaynaklanan olası can kaybı ve yaralı sayısı ile bunların mekânsal dağılımları Bölüm 5.1’de verilmiştir. Bölüm 5.2 doğal gaz, içme suyu ve atık su şebekelerinde oluşması muhtemel hasarların, Bölüm 5.3 ise olası yol kapanma analiz ve sonuçlarını içermektedir. Geçici barınma alanı ihtiyaç analizleri ise Bölüm 5.4’te yer almaktadır. Proje sonuçlarının genel sunumu ve değerlendirmeler ise Bölüm 6’da verilmektedir.
3. İLÇE BİLGİLERİ
Başakşehir, İstanbul’un bir ilçesidir. 2008 yılında Küçükçekmece, Esenler ve Büyükçekmece ilçelerinden ayrılarak ilçe yapılmıştır. Başakşehir, kuzeyde Arnavutköy, kuzeydoğuda Sultangazi ve Eyüpsultan, doğuda Esenler, güneyde Bağcılar, Küçükçekmece ve Avcılar ile batıda Esenyurt ilçeleriyle çevrilidir ve yaklaşık 104.34 km2 yüz ölçümüne sahiptir. İl merkezinden uzaklığı 30 km ve ilçede 9 mahalle bulunmaktadır. TÜİK 2019 verilerine göre ilçenin nüfusu, 460.259’dur.
Şekil 3-1: Başakşehir İlçesi ve Mahalleleri
3.1. İlçe Bina Bilgileri
Bina envanteri, tüm İstanbul genelini kapsayacak şekilde, hâlihazırda var olan ve aktif olarak kullanılan kalıcı tüm yapıları içerecek biçimde ele alınmıştır. Bina envanteri derlenmesi için gerekli olan veriler İBB kurumsal mekânsal bilgi altyapısından CBS tabanlı olarak temin edilmiştir. Bina verileri CBS tabanlı alan geometrisi olup, ITRF96TM30 koordinat sistemindedir. İBB bünyesinde kullanılmakta olan bina verisinin öznitelik tablosunda her bir bina için İlçe Adı, Mahalle Adı, Yapım Yılı, Kat Sayısı Yapı Türü gibi bilgiler yer almaktadır.
Kaçak yapılaşmadan dolayı veri yokluğu, geçmişte bina kayıtlarının bilgisayar tabanlı olarak tutulmamış olması ve mevcut verideki hata ve eksiklerden kaynaklı bina verisine ait yapım yılı bilgisine erişmekte önemli zorluklarla karşılaşılmıştır. Binaların yaşları, hangi deprem yönetmeliğine göre inşa edildiklerinin anlaşılması açısından büyük önem taşımaktadır. Başakşehir ilçesi bina envanteri, grafik olarak Şekil 3-2, 3-3, 3-4’te; harita olarak ise Şekil 3-5, 3-6, 3-7 ve 3-8’de gösterilmiştir.
YAPIM YILI 1980 ÖNCESİ YAPIM YILI 1980-2000 ARASI YAPIM YILI 2000 SONRASI
Şekil 3-2: Başakşehir İlçesi Yapım Yılına Göre Bina Dağılımları
1-4 ARASI KATLI BİNALAR 5-8 ARASI KATLI BİNALAR
9-19 ARASI KATLI BİNALAR
Şekil 3-3: Başakşehir İlçesi Kat Sayısına Göre Bina Dağılımları
PREFABRİK
%0.2
64 Adet
YIĞMA
%18.6
4.760 Adet
AHŞAP
%0.1
25 Adet
TÜNEL KALIP
%6
1.466 Adet
ÇELİK
%0.1
36 Adet
Başakşehir İlçesi Yapım Türlerine Göre Bina Dağılımları
BETONARME
%75
19.440 Adet
Şekil 3-4: Başakşehir İlçesi Yapım Türlerine Göre Bina Dağılımları
Şekil 3-5: Başakşehir İlçesi Bina Dağılımları
Şekil 3-6: Başakşehir İlçesi Kat Sayısına Göre Bina Dağılımları
Şekil 3-7: Başakşehir İlçesi Yapım Türlerine Göre Bina Dağılımları
Şekil 3-8: Başakşehir İlçesi Yapım Yılına Göre Bina Dağılımları
3.2. İlçe Altyapı Bilgileri
Kentlerde depremler; sadece can kaybına ya da bina, köprü vb. üstyapıda hasarlara neden olmazlar. Olası büyük depremler kentlerde kritik öneme sahip doğal gaz, içme suyu ve atık su şebekeleri gibi altyapıda da hasar oluşturma potansiyeline sahiptirler.
Günlük yaşantının temel bileşenlerinden olan altyapı sistemlerinin olası bir İstanbul depreminde nasıl davranış göstereceğini kestirmek bu açıdan büyük önem taşımaktadır. Bu çalışma kapsamında İstanbul genelinde hasar görebilirlik analizinde kullanılmak üzere altyapı sistemlerine (doğal gaz, içme suyu, atık su) ait verilerin derlenmiş ve altyapı envanteri oluşturulmuştur.
Başakşehir ilçesine ait altyapı envanteri tablo olarak Tablo3-1’de şekil olarak ise Şekil 3-9, 3-10 ve 3-11’de gösterilmiştir.
Tablo 3-1: Başakşehir İlçesi Altyapı Envanteri
ALTYAPI ENVANTERİ
Uzunluk (m)
İGDAŞ Doğal gaz Boru Hattı 511.616
İSKİ İçme Suyu Boru Hattı 620.529
İSKİ Atık Su Boru Hattı 483.400
Şekil 3-9: Başakşehir İlçesi İGDAŞ Doğal Gaz Boru Hattı Dağılımları
Şekil 3-10: Başakşehir İlçesi İSKİ İçme Suyu Boru Hattı Dağılımları
Şekil 3-11: Başakşehir İlçesi İSKİ Atık Su Boru Hattı Dağılımları
3.3. İlçe Nüfus Bilgileri
TÜİK 2019 verilerine göre ilçenin nüfusu, 460.259’dur. İstanbul İli Olası Deprem Kayıp Tahminlerinin Güncellenmesi Projesi (2019) kapsamında olası bir deprem sonucu oluşacak can kaybı ve yaralanma sayılarını analiz edebilmek için, iki farklı nüfus senaryosu ele alınmıştır. Bunlardan ilki, en kötümser senaryo olarak da kabul edilen “gece nüfusu” senaryosudur. Bu senaryoda, tüm il genelindeki kayıtlı nüfusun, kayıtlı olduğu hanede bulunduğu kabul edilmiştir. Diğer senaryo ise “gündüz nüfusu” senaryosudur ve bu senaryoya ait nüfus verisi, insanların günlük şehir hayatındaki aktiviteleri dikkate alınarak üretilmiştir.
En kötümser senaryo olarak ifade edilen “gece nüfusu” senaryosuna ait ilçe bazlı nüfus dağılımı Şekil 3-12’de gösterilmiştir.
Şekil 3-12: Başakşehir İlçesi Gece Nüfus Yoğunluğu Dağılımı
4. DEPREM YER HAREKETİ
4.1. Yerel Zemin Koşulları
Bu çalışmada yerel zemin koşulları Vs30 olarak adlandırılan en üst 30m’deki zemin tabakalarının ortalama kesme dalgası hızı parametresi cinsinden ifade edilecektir. Bu parametre deprem tehlikesi belirleme kısmında kullanılan yer hareketi tahmin modellerinin bir girdisini teşkil eder ve bu parametre kullanılarak yer hareketi tahminleri doğrudan yüzeyde, yani zemin etkileri yansıtılmış olarak tahmin edilir. DEZİM tarafından 2009 yılında yapılan Avrupa ve Asya Yakaları Mikrobölgeleme Projeleri kapsamında (İBB, 2009 a, b) tüm İstanbul alanını kapsayan 0,005 derece hücrelerde Vs30 değerleri elde edilmiştir. Başakşehir ilçesine ait Vs30 dağılımı Şekil 4-1’de gösterilmiştir.
Şekil 4-1: Başakşehir İlçesi Vs30 Dağılımı
4.2. Deprem Yer Hareketinin Elde Edilmesi
Çalışma bölgesini etkileyecek olası deprem yer hareketi dağılımlarının tahmini, deprem risk analizleri için gerekli olan ilk girdiyi oluşturmaktadır. Deprem yer hareketleri deterministik (belirli senaryolar için) ve olasılıksal yöntemler ile belirlenebilir. Kentsel deprem risklerinin değerlendirilmesinde yaygın olarak kullanılan yer hareketi tahmin yaklaşımı deterministik yaklaşımdır. Bunun nedeni olasılıksal yaklaşımlarda kentin herhangi iki noktasını en fazla etkileyecek depremlerin birbirlerinden farklı depremler olabilmesidir. Bir başka ifadeyle, olasılıksal yaklaşımla elde edilen yer hareketleri, depremin aynı anda olma ihtimalini yansıtan değil, analiz yapılan her nokta için farklı zamanlarda meydana gelebilecek farklı depremlere ait, ama toplamda aynı ihtimali taşıyan değerlerdir. Dolayısıyla deterministik yöntem olarak adlandırılan, herhangi bir anda kentin tamamını etkileyebilecek bir depremin meydana getireceği yer hareketleri ve bunun sonucunda oluşacak hasar dağılımları ve sosyal etkilerin tahmini afet risk yönetim süreçlerini değerlendirme ve planlamada daha uygun bir yaklaşımdır. Öte yandan, uzun vadede kentsel deprem risklerinin azaltılmasına yönelik çalışmalarda olasılıksal yaklaşımların kullanılması uygundur.
İstanbul İli Olası Deprem Kayıp Tahminlerinin Güncellenmesi Projesi (2019) çalışmalarında deprem kayıp tahminlerinde kullanılacak yer hareketleri üç farklı yaklaşım ile edilmiştir. Birinci yaklaşım, Marmara Denizi içinde yer alan faylardan kırılması muhtemel olan segmentler üzerinde meydana gelecek senaryo depreminin neden olacağı yer hareketlerini yer hareketi tahmin denklemleri yardımıyla deterministik olarak hesaplanmasıdır. İkinci yöntem, olasılıksal deprem tehlike analizi ile farklı geri dönüş sürelerine karşılık gelen (sık, nadir, çok nadir gibi) yer hareketi dağılımlarının elde edilmesidir. Kullanılan üçüncü yöntem ise olasılıksal deprem yer hareketini ayrıştırılması sonucunda deprem tehlikesine en fazla katkıda bulunan segmentlerde yer hareketi benzetim yöntemleri kullanılarak fay kırılma yönü, fay üzerinde yer değiştirme dağılımın etkisi gibi parametrelerin yer hareketi dağılımı üzerindeki mekânsal etkilerinin de göz önüne alındığı benzetim yaklaşımıdır. Risk analizlerine yönelik olarak deprem yer hareketi tahminlerinde yerel zemin koşullarının göz önüne alınması gereklidir.
İstanbul İli Başakşehir İlçesi Olası Deprem Kayıp Tahminleri Kitapçığı’nın oluşturulmasında yukarıda ifade edilen yöntemlerden deterministik yöntem ile elde edilen sonuçlar kullanılmıştır.
Deterministik yöntem ile deprem yer hareketlerinin tahmininde kullanılan adımlar deprem kaynaklarının ve ilgili parametrelerin belirlenmesi, kullanılacak yer hareketi tahmin modellerinin belirlenmesi ve yerel zemin koşulları ile ilgili değerlendirmelerdir. İstanbul ilinin deprem tehlikesini kontrol eden tektonik yapıların, Kuzey Anadolu Fayı’nın Ana Marmara Fayı olarak da adlandırılan ve Marmara Denizi içinde yer alan kuzey kolu segmentlerinin olması beklenmektedir. Emre ve diğ. (2018) tarafından güncellenen Türkiye Diri Fay Veri Tabanı’ndaki olası deprem kaynakları ile ilgili derlenmiş en güncel verileri kapsamaktadır. Bu veri tabanının Marmara Bölgesi’ni kapsayan kısmı Şekil 4-2’de sunulmaktadır. Burada da görüleceği gibi Kuzey Anadolu Fayı’nın Marmara Denizi içindeki Kuzey kolunun batı kısmı
1912 Şarköy-Mürefte depreminde, doğu kısmı ise 1999 Kocaeli depreminde kırılmıştır. Bu nedenle İstanbul’u etkileyecek Marmara Denizi depreminin bu kolun henüz kırılmamış orta segmentlerinin bir veya birkaç tanesi üzerinde meydana geleceği öngörülmektedir. BÜ-İBB (2009) deprem kayıp tahminleri çalışmasındaki deterministik yer hareketi modellemesinde kullanılan senaryo depremi, Ana Marmara Fayı’nın yakın geçmişte kırılmamış olan segmentlerinde meydana gelebilecek Mw 7.5 büyüklüğünde bir depremdir. Bu senaryo esasen İstanbul’a yakın ve yakın geçmişte üzerinde deprem meydana gelmemiş tüm fay segmentlerini bir kerede kıracak olan en kötü durum senaryosu olarak da değerlendirilebilir. Bu çalışmada da deterministik deprem tehlike analizinde aynı senaryo depremi kullanılmıştır (Şekil 4-3).
Şekil 4-2: Marmara Bölgesi Diri Fay Verisi (Emre ve diğ., 2018 verisi ile çizilmiştir.)
Şekil 4-3: Ana Marmara Fayı’nın Yakın Geçmişte Kırılmamış Olan Segmentlerinde MeydanaGelebilecek Mw 7.5 Büyüklüğündeki Senaryo Depremi
Deprem kayıp tahminlerinde, farklı bina ve altyapı unsurları için kullanılan hasar tahmin yöntemleri farklı yer hareketi parametrelerine bağlı olabilmektedir. İstanbul İli Olası Deprem Kayıp Tahminlerinin Güncellenmesi Projesi (2019) kapsamında bina ve altyapı unsurları için kullanılan hasar tahmin yöntemlerinde yer hareketi parametresi olarak En Büyük Yer İvmesi (PGA), En Büyük Yer Hızı (PGV) ve 0.2 ve 1.0 sn’deki Spektral İvme’ler kullanılmaktadır.
Elde edilen dağılımlardan Başakşehir ilçesine ait En Büyük Yer İvmesi (PGA), En Büyük Yer Hızı (PGV) Parametreleri ve 0.2 ve 1.0 sn’deki Spektral İvme Haritaları, Şekil 4-4, Şekil 4-5, Şekil 4-6 ve Şekil 4-7’de sunulmaktadır.
Şekil 4-4: Senaryo Depremi İçin Elde Edilen Başakşehir İlçesi Zemin Bağımlı Medyan En Büyük Yer İvmesi (PGA) Dağılımı
Şekil 4-5: Senaryo Depremi İçin Elde Edilen Başakşehir İlçesi Zemin Bağımlı Medyan En Büyük Yer Hızı (PGV) Dağılımı
Şekil 4-6: Senaryo Depremi İçin Elde Edilen Başakşehir İlçesi Zemin Bağımlı T=0.2 s İçin Spektral İvme Dağılımı
Şekil 4-7: Senaryo Depremi İçin Elde Edilen Başakşehir İlçesi Zemin Bağımlı T=1.0 s İçin Spektral İvme Dağılımı
5. HASAR GÖREBİLİRLİK ANALİZLERİ
5.1. Bina Hasarı ve Can Kaybı Analizleri
İstanbul İli Olası Deprem Kayıp Tahminlerinin Güncellenmesi Projesi (2019) kapsamında bina hasarları ve bunlara bağlı can kaybı ve yaralanma analizleri, deterministik (Mw=7.5) senaryo depremi, deprem yer hareketi benzetimlerinden elde edilen 15 farklı senaryo depremi ve ayrıca olasılıksal deprem tehlike analizlerinden elde edilen 72 yıl, 475 yıl ve 2.475 yıl yinelenme periyotlu deprem yer hareketleri için gerçekleştirilmiştir.
Bina hasarları ve bina hasarlarından kaynaklanan can kaybı ve yaralanma tahminleri ELER (Earthquake Loss Estimation Routine, Erdik ve diğ. 2010; Hancılar ve diğ. 2010) yazılımının Kentsel Deprem Risk Analizleri modülü kullanılarak hesaplanmıştır. ELER Deprem Hasar ve Kayıp Tahmin Yöntemi’nin şematik bir özeti Şekil 5-1’de sunulmaktadır.
Olası bir depremde kentsel alanlarda oluşabilecek bina hasarı tahminleri spektral ivmeler ve yer değiştirmelere bağlı analitik yöntem ile elde edilebilmektedir.
Spektral kapasite bazlı (spektral ivmeler ve yer değiştirmelere bağlı) hasar tahmin yöntemi, yapısal hasar görebilirliğin analitik olarak değerlendirilmesi ve bina taşıyıcı sistem kapasitesinin depremin binadan talebiyle karşılaştırılarak binanın sismik performansının ortaya konmasına dayanır.
Şekil 5-1: ELER Deprem Hasar ve Kayıp Tahmin Yöntemi Şematik Gösterimi
Deterministik (Mw=7.5) senaryo depremi için Başakşehir ilçesine ait hasarlı bina sayıları tahmin sonuçları mahalle bazlı olarak Tablo 5-1’de yer almakta olup, her bir hasar durumu için Şekil 5-2 ile Şekil 5-5 arasında sunulmaktadır.
Tablo 5-1: Mw=7.5 Senaryo Depremi İçin Başakşehir İlçesi Mahalle Bazlı Bina Hasar Tahminleri
MAHALLE ADI ÇOK AĞIR HASARLI AĞIR HASARLI ORTA HASARLI HAFİF HASARLI
ALTINŞEHİR 10 42 199 374
BAHÇEŞEHİR 1. KISIM 5 44 278 549
BAHÇEŞEHİR 2. KISIM 11 57 311 738
BAŞAK 1 8 66 225
BAŞAKŞEHİR 1 3 21 115
GÜVERCİNTEPE 26 115 573 1.173
KAYABAŞI 4 18 91 261
ŞAHİNTEPE 29 128 615 1.197
ŞAMLAR 1 7 36 88
ZİYA GÖKALP 27 153 787 1.523
TOPLAM 115 575 2.977 6.243
Şekil 5-2: Mw=7.5 Senaryo Depremi İçin Başakşehir İlçesi Tahmini Çok Ağır Hasarlı Bina Sayısı Dağılım Haritası
Şekil 5-3: Mw=7.5 Senaryo Depremi İçin Başakşehir İlçesi Tahmini Ağır Hasarlı Bina Sayısı Dağılım Haritası
Şekil 5-4: Mw=7.5 Senaryo Depremi İçin Başakşehir İlçesi Tahmini Orta Hasarlı Bina Sayısı Dağılım Haritası
Şekil 5-5: Mw=7.5 Senaryo Depremi İçin Başakşehir İlçesi Tahmini Hafif Hasarlı Bina Sayısı Dağılım Haritası
İstanbul ilini etkileyecek büyük bir depremde meydana gelebilecek can kaybı ve yaralanmaların tahmininde metropol alanlarında hasar ve kayıplara yol açan depremlere ait verilerden yararlanmak gerekmektedir. Türkiye’de buna en yakın örnek 1999 Kocaeli depremidir. İstanbul İli için bir senaryo depremi neticesinde meydana gelebilecek can kaybı ve farklı yaralanma seviyelerinin tahmininde 1999 Kocaeli depremine benzeşecek bir model geliştirilmesi uygundur. 1999 Kocaeli depreminin yerel saatle gece saat 03.02’de meydana gelmesi nedeniyle model öncelikle gece depremi senaryosu için uygun olacaktır.
İnsanların bina içinde veya bina dışında olma oranları gündüz meydana gelen depremlerdeki can kaybı ve yaralanmaları etkileyen önemli bir faktördür. Deprem anında bina dışında olmanın bina içinde olmaya göre daha güvenli olduğu kırsal veya metropol harici kentsel gündüz depremlerinde can kaybı ve yaralanma oranları daha düşük olabilmektedir. Ancak Petal (2011)’e göre, metropol alanlar için de bu görüşü desteleyecek veri yoktur. Bu tür ortamlarda sokakta bulunan kişiler de bina içinde bulunanlar kadar risk altındadır. Öte yandan deprem oluş saatine göre, gece depremlerinde can kayıpları daha çok konut türü binaların hasarlarından, gündüz saatlerinde konutların yanı sıra işyeri, okul, hastane, alışveriş merkezi gibi binaların hasarlarından, işe gidiş geliş saatlerinde ise ağırlıklı olarak ulaşım sistemleri hasarlarından kaynaklanabilir.
Bu çalışmada can kaybı ve yaralanma hesaplarında, HAZUS-MH MR4 (2003, ve daha önceki HAZUS versiyonları) yaklaşımı kullanılmıştır. Bu yöntem bina hasarı ile ölüm ve yaralanmalar arasında doğrudan ilişki kurmaktadır.
HAZUS-MH MR4 (2003) yöntemi kapsamında, her bir yaralanma derecesine tekabül eden bina sakinlerinin yaralanma oranları, binaların hasar derecelerine göre değişik bina sınıfları için sunulmaktadır. Bu oranlar gözlemsel verilere ve verinin olmadığı durumlarda uzman yorumuna dayanmaktadır. Her bir bina sınıfı için, her bir hasar seviyesindeki bina sayısı bu tür binalarda bulunan ortalama nüfus ve ilgili bina sakinlerinin yaralanma oranı ile çarpılarak ilgili yaralanma seviyesindeki kişi sayısı tahmin edilir.
Kullanılan tüm modellerin mevcut bilgi birikimi ve gözlemleri yansıttığı ancak deprem can kaybı ve yaralanmalarındaki büyük belirsizlikler nedeniyle hata payları içerebileceği ifade edilmelidir.
Deterministik (Mw=7.5) gece senaryosu depremi için, Başakşehir ilçesine ait gece nüfusu can kaybı ve yaralı sayıları dağılımları Tablo 5-2’de verilmekte ve bu değerlerden üretilmiş haritalar, Şekil 5-6 ile Şekil 5-9 arasında verilmektedir.
Tablo 5-2: Mw=7.5 Senaryo Depremi İçin Başakşehir İlçesi Mahalle Bazlı Can Kaybı-Yaralanma Tahminleri
MAHALLE ADI CAN KAYBI SAYISI AĞIR YARALI SAYISI HASTANEDE TEDAVİ SAYISI HAFİF YARALI SAYISI
ALTINŞEHİR 8 6 28 61
BAHÇEŞEHİR 1. KISIM 1 0 11 33
BAHÇEŞEHİR 2. KISIM 16 7 53 115
BAŞAK 1 0 7 24
BAŞAKŞEHİR 1 0 6 18
GÜVERCİNTEPE 21 16 80 183
KAYABAŞI 2 1 9 27
ŞAHİNTEPE 11 8 54 125
ŞAMLAR 0 0 0 0
ZİYA GÖKALP 10 7 39 84
TOPLAM 71 45 287 670
Şekil 5-6: Mw=7.5 Gece Senaryosu Depremi İçin Başakşehir İlçesi Tahmini Hafif Yaralı Sayısı Dağılım Haritası
Şekil 5-7: Mw=7.5 Gece Senaryosu Depremi İçin Başakşehir İlçesi Tahmini Hastanede Tedavi Görmesi Gereken Yaralı Sayısı Dağılım Haritası
Şekil 5-8: Mw=7.5 Gece Senaryosu Depremi İçin Başakşehir İlçesi Tahmini Ağır Yaralı Sayısı Dağılım Haritası
Şekil 5-9: Mw=7.5 Gece Senaryosu Depremi İçin Başakşehir İlçesi Tahmini Can Kaybı Sayısı Dağılım Haritası
5.2. Altyapı Sistemleri Hasar Analizleri
Altyapı sistemleri hasar tahminleri ELER-Lifelines (Earthquake Loss Estimation Routine for Lifeline Systems, Hancılar ve diğ. 2018) yazılımının Electric, Water, Gas modülleri kullanılarak hesaplanmıştır. Altyapı sistemlerini oluşturan elemanlar, coğrafi ölçekte noktasal (dağıtım istasyonları) veya yayılan/uzayan (boru hatları) unsurlar olmak üzere başlıca iki grupta değerlendirilmektedir.
Gaz düzenleyici istasyonlar gibi noktasal elemanlardaki hasar tahminlerinin hesabında en büyük yer ivmesini (PGA) dikkate alan kırılganlık fonksiyonları kullanılmıştır. Kullanılan PGA bazlı kırılganlık fonksiyonları, hasar görebilirliklerin değerlendirilmesinde sismik tasarım durumu, ekipman ankraj durumu gibi etkenleri dikkate almaktadır.
Boru hatlarındaki hasar tahminlerinin hesabında en büyük yer hızının (PGV) fonksiyonu olan ampirik ilişkilere dayanan yöntemler kullanılmıştır. Bu yöntemlerin sonucunda her bir analiz biriminde meydana gelecek onarım ihtiyacı duyulan nokta sayısı (hasar gören nokta sayısı) ortaya çıkmaktadır.
Mw=7.5 senaryo depremi için Başakşehir ilçesine ait altyapı (Doğal gaz, İSKİ atık su ve İSKİ içme suyu) boru hatları hasar tahmin sonuçları Tablo 5-3’te ve harita olarak Şekil 5-10 ve Şekil 5-12 arasında gösterilmişti.r
Tablo 5-3: Mw=7.5 Senaryo Depremi İçin Başakşehir İlçesi Mahalle Bazlı Altyapı Hasarı Tahminleri
MAHALLE ADI DOĞALGAZ BORU
HASARI (nokta) İÇME SUYU BORU
HASARI (nokta) ATIK SU BORU
HASARI (nokta)
ALTINŞEHİR 0 0 1
BAHÇEŞEHİR 1. KISIM 0 1 2
BAHÇEŞEHİR 2. KISIM 1 2 2
BAŞAK 1 1 1
BAŞAKŞEHİR 0 0 1
GÜVERCİNTEPE 1 1 3
KAYABAŞI 1 1 1
ŞAHİNTEPE 1 1 2
ŞAMLAR 0 0 1
ZİYA GÖKALP 1 2 6
TOPLAM 6 9 20
Şekil 5-10: Mw=7.5 Senaryo Depremi İçin Başakşehir İlçesi Doğal Gaz Şebekesi Boru Hatları Tahmini Onarım İhtiyacı Dağılım Haritası
Şekil 5-11: Mw=7.5 Senaryo Depremi İçin Başakşehir İlçesi İSKİ Atık Su Boru Hatları Tahmini Onarım İhtiyacı Dağılım Haritası
Şekil 5-12: Mw=7.5 Senaryo Depremi İçin Başakşehir İlçesi İSKİ İçme Suyu Boru Hatları Tahmini Onarım İhtiyacı Dağılım Haritası
5.3. Yol Kapanma Analizleri
Yol kapanması; binaların yol üzerine yıkılması nedeniyle yol üzerinde araç geçişine izin vermeyecek darlıkta geçitlerin oluşması olarak tanımlanabilir. Bu çalışmada Mw=7.5 senaryo depremi neticesinde “Çok Ağır” seviyede hasar göreceği tahmin edilen binaların üzerinde bulundukları yolun üzerine devrilerek ulaşımı engelleyeceği kabul edilerek analiz yapılmıştır.
Yol kapanma analizinde kullanılan yönteme ilişkin kriterler aşağıdaki gibidir:
• Analizde “Çok Ağır” hasar seviyesindeki binaların yolun araç geçişine izin vermeyecek şekilde kapanmasına neden olabileceği kabul edilmiştir.
• “Çok Ağır” hasar gören binaların yol ile ortak kenarı olduğu ve yıkımın yola doğru olacağı kabul edilmiştir.
• “Çok Ağır” hasar seviyesindeki binaların yükseklik sınıfları yol genişlikleri ile ilişkilendirilerek üzerinde bulundukları yolları kapatma olasılıkları aşağıdaki şekilde değerlendirilmiştir:
• Az katlı binalar (1 ila 4 katlı) çok ağır hasar almaları durumunda üzerinde bulundukları tek şeritli yolları tümüyle, iki şeritli yolları ise kısmen kapatabilir.
• Orta yükseklikteki binalar (5 ila 8 katlı) çok ağır hasar almaları durumunda üzerinde bulundukları tek ve iki şeritli yolları tümüyle, üç şeritli yolları ise kısmen kapatabilir.
• Çok katlı binalar (9 ila 19 katlı) ise çok ağır hasar almaları durumunda üzerinde bulundukları tek, iki ve üç şeritli yolları tümüyle, dört ve üzeri şeritli yolları ise kısmen kapatabilir.
• 0,005x0,005 derecelik her hücrede çok ağır hasar alan binalar içinde bulundukları hücredeki yollar ile hücredeki belli bir yol tipinin toplam yol miktarına oranın göre dağıtılmıştır. Bu dağıtım yapılırken olası en kötü durumun ortaya çıkabilmesi açısından çok ağır hasar almış binaların kapanmasına neden olabilecekleri yol sınıfları üzerinde olacağı kabul edilmiştir. Örneğin çok ağır hasar almış az katlı binalar yalnızca tek ve iki şeritli yollar ile ilişkilendirilmiştir.
• Takiben senaryo depremi sonrasında her bir analiz hücresinde belli bir yol tipinde kaç noktada yol kapanması olabileceği farklı bina yüksekliklerinden gelen kapanma sayıları toplanarak hesaplanmıştır.
Bu şekilde Başakşehir ilçesi için hesaplanan hücre bazında yol kapanması oluşabilecek nokta sayısı dağılımları, farklı yol tipleri için Şekil 5-13’te verilmiştir.
Şekil 5-13: Mw=7.5 Senaryo Depremi İçin Başakşehir İlçesi Yol Kapanma Dağılım Haritası
5.4. Geçici Barınma Alanı İhtiyaç Analizi
Deprem nedeni ile meydana gelen bina hasarlarının en önemli sonuçlarından birisi, binaların sağladığı en temel ihtiyaç olan barındırma özelliğini kaybetmeleridir. Bu nedenle bir senaryo depremi sırasında oluşabilecek bina hasarlarının tahminini takiben kullanılamayacak durumda olan konutlarda ikamet eden hane sayısı ile ilişkili olarak, acil barınma ihtiyacı konusunda değerlendirmeler yapılabilir. 1999 Kocaeli depremi sonrasında, bina hasarı ve barınma ihtiyacına dair İstanbul’da da gözlemlenen en önemli husus, depremin hemen sonrasında, hasarlı olmasa dahi insanların binalara girmekten ve orada yaşamaktan korkmasıdır. Bu nedenle, depremi takip eden ilk günlerde, azımsanmayacak ölçüde bir barınma ihtiyacı olacaktır.
Olası İstanbul depremi sonrasında bu tür acil barınmaya ihtiyaç duyacak olan aile sayısının tahmininde, çok ağır, ağır ve orta hasarlı konut türü binalardaki hane sayısı kullanılmıştır. Bu doğrultuda Mw=7.5 senaryo depremi için Başakşehir ilçesi geçici barınma ihtiyacı mahalle bazlı değerleri Tablo 5-4 ve dağılım haritası, Şekil 5-14’te verilmiştir.
Tablo 5-4: Mw=7.5 Senaryo Depremi İçin Başakşehir İlçesi Geçici Barınma İhtiyacı Mahalle Bazlı Değerleri
MAHALLE ADI GEÇİCİ BARINMA İHTİYACI HANE SAYISI
ALTINŞEHİR 945
BAHÇEŞEHİR 1. KISIM 1.151
BAHÇEŞEHİR 2. KISIM 1.613
BAŞAK 1.000
BAŞAKŞEHİR 522
GÜVERCİNTEPE 3.188
KAYABAŞI 1.580
ŞAHİNTEPE 2.380
ŞAMLAR 53
ZİYA GÖKALP 965
TOPLAM 13.397
Şekil 5-14: Mw=7.5 Senaryo Depremi İçin Başakşehir İlçesi Geçici Barınma İhtiyacı Dağılım Haritası
6. SONUÇLAR VE DEĞERLENDİRME
Bu çalışma ile 2019 yılında DEZİM ve KRDAE Deprem Ana Bilim Dalı iş birliği ile hazırlanan İstanbul İli Olası Deprem Kayıp Tahminlerinin Güncellenmesi Projesi kapsamında üretilmiş olan veriler; DEZİM tarafından Başakşehir ilçesi için mahalle bazlı olarak yeniden derlenmiş ve Başakşehir ilçesine öznel analizler ve haritalamalar yapılmıştır.
Buna göre Mw=7.5 büyüklüğündeki senaryo depreminde, Başakşehir’deki binaların ortalama %62’sinin hasar görmeyeceği tahmin edilmektedir. Binaların ortalama %24’ünün hafif, %11,5’inin orta, %2’sinin ağır ve %0,5’inin de çok ağır hasar görmesi beklenmektedir. Başakşehir’de, analiz edilen toplam bina sayısı 25.791’dir. Ağır ve çok ağır hasarlı binaların aldıkları deprem hasarının, onarılamayacak boyutta olabileceği ve bu hasar seviyelerindeki binaların yıkılıp tekrar yapılması gereğinin ortaya çıkacağı öngörülmektedir. Öte yandan, orta hasarlı binaların da onarım yerine yıkılıp yeniden inşası çoğunlukla daha uygundur. Senaryo depreminde, Başakşehir’deki binaların ortalama %14’ünün (yaklaşık 3.667 bina) orta ve üstü seviyede hasar göreceği tahmin edilmektedir. Yaklaşık 22.124 binanın ise, hasarsız veya hafif hasarlı olması beklenmektedir .
Geçmiş depremlerde yaşananlar, can kaybı ve yaralanma oranlarının kadın ve çocuklarda daha fazla olduğunu göstermiştir. Geçmiş dönem deprem sonrası istatistikleri, can kayıplarının büyük çoğunluğunun sarsıntı sırasında, daha az kısmının ise binadan çıkmaya çalışırken ya da kurtarılmayı beklerken meydana geldiğini göstermektedir. Yaralanmaların ise yaklaşık yarısının, sarsıntı sırasında, diğer yarısının ise deprem sırasında veya sonrasında binadan çıkmaya çalışırken meydana geldiği gözlemlenmiştir.
Mw=7.5 büyüklüğündeki senaryo depreminin, en kötü senaryo olan gece meydana gelmesi halinde, Başakşehir’de ortalama 71 civarında can kaybı meydana gelebileceği, yaklaşık
45 kişinin ağır yaralanabileceği ve 287 kişinin de hastane şartlarında tedavi görmesi gerekebileceği öngörülmektedir.
Deprem nedeni ile meydana gelen bina hasarlarının önemli bir etkisi de binaların barındırma özelliğini kaybetmesidir. Acil barınma ihtiyacının belirlenerek, bunun karşılanması için gerekli ön planlama ve çalışmaların yapılması, özellikle yoğun yapılaşmaya maruz metropol alanlarda beklenen depremler için kritik önemdedir. Deprem sonrası insanların, hasarlı olmasa da binalara girmeyip bir süre dışarda olmayı tercih etmeleri de genel resmi ağırlaştıran bir durumdur. Başakşehir’de Mw=7.5 senaryo depremi sonrasında yaklaşık 13.397 hanelik acil barınma ihtiyacının ortaya çıkacağı tahmin edilebilir. Hane başına 3 kişilik nüfus kabulüyle, yaklaşık 40.191 kişinin acil barınma ihtiyacı olacağı beklenmektedir. Bu tahminlerde de depremin oluş şekline göre, hasarlarda gördüğümüze benzer belirsizlikler bulunmakta olup, deprem sonrası gerçekleşen acil barınma ihtiyacı içindeki nüfus verilen değerin altında ya da üstünde gerçekleşebilir.
Yüksek binalar deprem etkileri altında tekil olarak incelenmeli, yapısal hasar ve bunlardan kaynaklanması olası kayıpların yanı sıra yapısal olmayan unsurların (giydirme dış cepheler, su ve elektrik altyapısını oluşturan sistemler, mekanik, elektrik ve elektronik donanım unsurları, araduvar ve asma tavanlar gibi mimari unsurlar vb) hasar görmesiyle oluşabilecek kayıplar ve diğer sosyo-ekonomik kayıp olasılıkları titizlikle değerlendirilmelidir.
İstanbul İGDAŞ doğal gaz şebekesi, İSKİ içme suyu ve atık su şebekelerinde senaryo depremi sonucu beklenen hasarların tahmini, bu şebekelerin, coğrafi ölçekte noktasal (dağıtım istasyonları) veya yayılan/uzayan (boru hatları) unsurları için başlıca iki grupta yapılmıştır.
İGDAŞ boru hatlarında, Başakşehir ilçesinde 6 noktada onarım ihtiyacının oluşabileceği tahmin edilmektedir. Bu rakam, doğal gaz boru hatlarında meydana gelecek tekil sızıntı veya kırılma vakalarının sayısından ziyade hücre başına hesaplanan onarım ihtiyacı sayılarının toplamını ifade etmektedir. 3.667 civarında orta ve daha üst seviyedeki hasarlı binalarda bulunan doğal gaz servis kutusunu devre dışı kalması olasılık dâhilindedir. İSKİ içme suyu şebekesinde senaryo depreminde 9 noktada, atık su şebekesinde ise 20 noktada onarım ihtiyacının oluşabileceği hesaplanmıştır. Bu değerler, içme suyu veya atık su boru hatlarında meydana gelecek tekil sızıntı veya kırılma vakalarının sayısından ziyade hücre başına hesaplanan onarım ihtiyacı sayılarının toplamını ifade etmektedir.
İstanbul gibi özellikle eski ilçe, semt ve mahallelerinde dar yolların, sayısal anlamda yoğun ve hasar görebilirliği yüksek bir bina stoğunun bulunduğu kentlerde, depreme bağlı bina göçmelerinin meydana gelmesi durumunda veya binaların ağır hasar gördüğü hallerde yollar kapanabilmekte ve bu durum deprem sonrası her türlü kurtarma ve yardım operasyonunu çok zorlaştırmakta ve zaman zaman imkânsız hale getirmektedir.
Eğitim, sağlık, spor, kültür, din, konaklama, ticaret ve sanayi gibi kentsel işlevlerin deprem sonrasında mümkün olan en kısa zamanda eski haline dönmesi, sosyal ve ekonomik olarak büyük önem taşımaktadır.
Bu raporda su Bu yazı 2376 kişi tarafından görüntülendi.
Tweet
